Ganoderma Lucidum, Kırmızı Mantar, Ölümsüzlük Mantarı, İmparator Mantarı, Çin Mantarı

Ganoderma lucidum bünyesinde bulunan maddelerden dolayı son yıllarda tıp alanında kullanılmaya başlanmış, halen üzerinde en fazla çalışılan makro medikal mantar türlerinden birisidir. 

Medikal mantarların insan sağlığına etkisi ile tıp alanında kullanımına yönelik olarak Dünya'da çok sayıda bilimsel makale, yayın, kitap v.b. bulunmaktadır. Bugün sadece Uzak Doğu Asya ülkeleri değil birçok gelişmiş ülkede çok sayıda medikal mantar türleri doğrudan tıp alanında, destekleyici tedavide ve besin desteği olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. 

Oysa bu kadar önemli olan medikal mantarlar konusunda ülkemizde yapılmış neredeyse hiçbir çalışma bulunmamaktadır. Bu kitap halkımızın, üreticilerimizin henüz bilmediği, tanımadığı Uzak Doğu Asya ülkelerinin medikal ve egzotik mantar türlerinden efsanevi Ganoderma lucidum'u (Reishi) tanıtmak üzere hazırlanmış olup eserde insan beslenmesi ve sağlığı üzerine etkilerinin yanı sıra yetiştirme tekniği ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır.

İstiridye Mantarı Hastalık ve Zararlıları

Mantar yetiştiriciliğinde hastalık ve zararlılar; kompost, tohumluk misel, su, insan ve havadan bulaşmaktadır. Pastörizasyon veya sterilizasyonu iyi yapılmamış bir kompost daha başlangıçta elden çıkmaya mahkumdur. Üstelik böyle bir kompostu üretime almak hastalığın tüm işletmeye yayılmasına neden olacaktır. İşletmede kullanılan su çeşitli hastalık ve zararlıları taşıyabilir. Miseller virüsle bulaşık olabilir, yetiştirme ortamının havalandırması iyi olmadığı takdirde fungus, bakteri, böcek ve virüs zararı görülebilir. Aslında İstiridye mantar türlerinin miselleri yoğun pamuğumsu şekilde ve çok hızlı gelişmekte, primordium sonrası hızlı gelişme aşamasında üzerine konan ufak sinek, böcekler nemli yüzeye yapıştığında mantarlar tarafından emilerek, hazmedilmektedir. Alınacak hijyenik önlemlerle yukarıdaki konulara dikkat edildiğinde yetiştiricilikte hiçbir sorunla karşılaşılmadan başarıyla üretim gerçekleştirebilmek mümkündür.

Bu bakımdan pastörizasyona dikkat edilmeli, işletmede temiz su kullanılmalı, çevre temizliğine önem verilmeli, havalandırma bölümlerine filtre yerleştirilmeli, konusunda hassas,temiz iş gücü kullanılmalı,  alet ve veriştirilme." konusunda hassas, temiz iş gücü kullanılmalı, kullanılan alet ve ekipmanların temizliğine özen gösterilmelidir.

Bununla beraber bulaşık ortamlarda bazı hastalık ve zararlılar ortaya çıkabilir. En fazla görülen hastalıklar yeşil, kahverengi, turuncu küf, Trichoderma harzianium, Penicillium sp. ile Hypocrea sp., Neurospora sp.'dır. Bunların dışında kültürlerde hastalık olarak Fusarium sp., Mucor sp., Aspergillus sp.. Verticillium fungicola, Monilia sp., Trichothecium sp.' de görülebilmektedir. Bu hastalıklar yetersiz pastörizasyon, çok yüksek nemle, yetersiz havalandırmadan kaynaklanmaktadır. Diğer taraftan kompostun yüksek azot içeriği ile yüksek sıcaklıkta yetiştirme ortamlarında Coprinus spp. (mürekkep mantarları) ortaya çıkabilmektedir. Mantarlarda görülebilecek en önemli hastalıklardan birisi de bakteriyel leke hastalığıdır. Çok yüksek nemde veya sulama suyunun bulaşık olduğu durumlarda mantarların üzerinde kalan suda bulunan bakteriler (Pseudomanas tolaasii ve P agarici) gelişerek kahverengi ve sarı lekelere yol açmaktadır. Aşırı nem ve yetersiz havalandırmayla görülen bu hastalıklar suyun klorlanması ve iklimlendirmenin düzeltilmesiyle giderilebilir. 

İstiridye mantar yetiştiriciliğinde fermantasyon yapılmadığından komposttan etrafa amonyak çıkışı olmamakta, aksine misel gelişmiş kültürler havaya hoş bir koku yaymaktadır. Bu bakımdan beyaz mantar yetiştiricilerinin korkulu rüyası olan sinek ve larvaları en fazla yaz aylarında sorun olmaktadır. En fazla rastlanan zararlı tipler ise Mycophila speyeri

Lycoriella solani

Megaselia halterata

M. nigra

Coboldia fuscipes v.b.'dir. Kompost pastörizasyonu iyi yapıldığı, çevre temizliğine dikkat edildiği, atık kompostlar işletmeden hemen uzaklaştırıldığında, üretim odalarına piyasada her yerde bulunabilecek sinek öldürücü veya tutucu aletler, feromon kağıtları konulup, hızlı gelişen ve büyüyen mantar ırkları kullanıldığında sinek ve böcekler yetiştiricilikte sorun olmaktan çıkacaktır. Son yıllarda kompost içine misel ekiminde biyolojik mücadele amacıyla Bacillus thuringiensis var. Israeliensis ilavesiyle sineklerin kültür ortamlarından uzak tutulmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Bunların dışında yetiştiricilikte bazen mantarlarda anormal şekiller ortaya çıkabilmektedir. Anormalitenin mekanizması tam olarak bilinmemekle beraber işletmede bu tip sorunlarla karşılaşılmaması için iyi bir iklimlendirme gerekmektedir.

Mantar yetiştiriciliğinde virüs Holings tarafından ilk kez 1962 mantar yetiştiriciliğinde tanımlanmıştır (Holings 1962). İstiridye virüs hastalığı anormal mantar oluşumu şeklinde kendini göstermekte,karnabahar şeklinde yapılar oluşmaktadır.Virüsler çeşitli zararlılarla taşınmakta veya tohum yoluyla bulaşmaktadır.Bu bakımdan hijyene dikkat edilmeli, virüsün görüldüğü durumlarda yetiştiricilikte ırk veya tür değişikliğine gidilmelidir. Görüldüğü üzere İstiridye mantar yetiştiriciliğinde, hastalık ve zararlılar kısmında hiçbir kimyasal uygulamadan bahsedilmemiştir. Başarılı bir üretici hiçbir inorganik madde ve kimyasal ilaç kullanmadan yüksek kalitede, verimli, tamamen organik şekilde istiridye mantarı yetiştirilebilir. Ve şimdi tam mantar üretme zamanı.

----------------------------------------

Kendisine teşekkürü bir borç biliriz; değerli hocamız M. Ertuğrul İlbay

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Dışkapı Ankara 

İstiridye Mantarı Tüketimi

İstiridye mantarları görünüşleri, renkleri, lezzetleri ve aroması bakımından taze tüketime son derece uygundur. İri mantarlar tavada balık gibi başlı başına ana yemek olarak tüketilebilir. Değişik türlerden çok çeşitli yemek tarifleri geliştirilebilir ve lokantalar kendilerine özel menüler oluşturabilir. İstiridye Mantarı gibi bazı tür mantarlar derin dondurucuda saklanıp çıkartıldığında sanki tazeymiş gibi bir görünüm sunmaktadır. Aynı durum kurutulmuş mantarlar için de geçerlidir.

Kurutulmuş mantarlar çorba, çay, un halinde değerlendirilebilir. Bugün nüfusu çok kalabalık olan Hindistan'da İstiridye mantarı protein açığını kapatmak üzere ekmeklere, bisküvilere katılmaktadır (Mane ve ark.2000). 

Tüketimde ketçap, mayonez gibi sosları hazırlanabilir, yağda saklanarak estetik ve lezzet verici amaçla kullanılabilir. Değişik türlerle çok çeşitli garnitürler hazırlanabilir, iri mantarlardan döner hazırlanabilir. Japonya'da halen uygulanan bir yöntemle; plastik kavanoz sisteminde geliştirilmiş miseller aydınlığa çıkarılmayarak mantar oluşumu engellenmekte kavanozlar karanlık koşullarda tutulmaya devam ettirilerek bir kavanozda üst yüzeyi çok sayıda primordium ve mantar dokusu elde edildiğinde kavanozun üst yüzeyinden kesilen dairesel doku vejeteryanlar için hamburger köftesi gibi piyasada satışa sunulmaktadır. İstiridye mantarlarının raf ömürlerinin uzun olduğu söylenemez. Buzdolabı koşullarında taze mantarlar bir hafta kadar saklanabilmektedir. Üzerlerinde sebze ve meyvelerde olduğu gibi bir kabuk tabakası, mumsuyapı bulunmadığından mantarlar yüzeylerinden çok çabuk su kaybetmektedir.

Optimum muhafaza sıcaklığı 0-4 C arasındaki sıcaklıkta % 85- 90 nemdir Muhafazanın süresi, mantarın olgunluk durumuna göre değişmekte genç sert dokulu mantarlar depo koşullarında daha uzun süre dayanmaktadır. Sıcaklığın 8-10 C'ye çıkmasıyla solunum artacak, bozulma hızlanacaktır. istiridye mantarlarında bozulma önce uç kısımda şapka kenarlarında kahverengileşmeyle başlamakta, mantarların rengi giderek açılmaktadır. Hemen tüketilmeyen mantarların üzerinde hasat sonrası beyaz tüylenme görülmesi bazen tüketicileri ürkütmektedir. Aslında bu durum hasat sonrası mantarın aktivitesinin devam etmesinden kaynaklanmaktadır. Sözkonusu tüylenmenin hiç bir yan etkisi olmayıp istiridye mantarları taze olarak güvenle tüketilebilecek , uzun süreli tüketimlerde bile hiçbir toksitesi bulunmayan en güzel besin maddelerindendir. İstiridye mantarlarının su içeriği oldukça yüksektir ve 10 kg taze mantardan 1 kg kadar kuru mantar elde edilebilmektedir. Üretimin bol olduğu dönemlerde mantar salamura yapılarakta uzun süre saklanabilir.

----------------------------------------

Kendisine teşekkürü bir borç biliriz; değerli hocamız M. Ertuğrul İlbay

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Dışkapı Ankara 

İstiridye Mantarında Inkübasyon, kuluçka (gelişme) ve hasat

Aşılama sonrası her çeşit yetiştirme ortamı kültür odalarına alınarak inkubasyona tabi tutulur. İstiridye mantar misellerinin gelişmesi  için ışığa ihtiyaç yoktur. Hatta gelişme döneminde yapılacak aydınlatma henüz gelişmemiş kültürlerde erken mantar oluşumunu teşvik edeceğinden ışık sakıncalıdır. Prematüre gelişimi tetikleyeceği için tercih edilen bir durum değildir. Misel gelişme döneminde dikkat edilmesi gereken en önemli konu sıcaklık ve nemdir. İstiridye mantar türlerinin sıcaklık istekleri birbirinden farklılık göstermektedir.

Kapalı torbalarda yapılan yetiştiricilikte plastiklerdeki mikroskobik   gözeneklerden kompost su kaybedebileceğinden misel gelişme döneminde odaların nemlendirilmesinde fayda bulunmaktadır. Uygun sıcaklıkta tohum ekiminden 2-3 gün sonra kültürlerde miseller sıçramaya başlayacak, gidrek artan gelişmeyle beraber bir süre sonra ortamlar yoğurt gibi bembeyaz miselle kaplanacaktır. 

Kavanoz kültürüne uygun olan P. eryngii 'nin gelişmesi diğer türlere göre daha uzun olup 1.5-2 ay kadardır. Pleurotus spp.'de mantar oluşumu fotoseptör pigmentlerin harekete geçmesiyle ortaya çıkmaktadır. Bu bakımdan misel gelişmesi tamamlanmasıyla beraber oda içinde günde 8 saat aydınlatma yapılarak mantar oluşumu teşvik edilmelidir. Diğer türlerde gelişme daha erken olup misel gelişmesi her çeşit üretim metodunda 25-35 günde tamamlanmaktadır. 

tamamını ımaruautı. 

istiridye mantarı ve P. eryngii için hasat döneminde en uygun sıcaklık 15 °C'dir. Bu bakımdan sonbahar ve kış döneminde yetiştiricilik için her iki türde iyi bir seçim olurken, diğer türleri yüksek sıcaklık istekler nedeniyle ilkbahar ve yaz aylarında yetiştirmek enerji maliyeti açısından çok daha iyi bir uygulama olacaktır.

Pleurotus türlerinde Misel gelişme sonrası uygun iklim koşullarıyla beraber yetiştirme  ortamlarında toplu iğne büyüklüğünde mantar taslakları (primordium) gelişmeye başlar ve miseller vegetatif aşamadan generatif aşamaya geçerek primordiumları oluşturur. Primordiumlar çok sayıdadır ve hepsi rekabet nedeniyle gelişemez, bir kısmı çok küçük formda büyüyenlerin arasında kaybolur. Mantarlar primordium döneminde oldukça hassastır.Bu aşamada ortam havasının nemine çok dikkat edilmeli, kurumaya izin verilmemelidir. Mantarlar küme halinde, tek tek veya uzun bir saptan demet şeklinde çıkabilir. Primordium oluşumundan itibaren türlere göre 5-10 gün sonra mantarlar olgun hale gelir ve hasat gerçekleştirilir. Hasat grup halinde mantarların elle veya bir bıçak yardımıyla komposttan ayrılmasıyla gerçekleştirilebilir ve kompostla bulaşık sap kısmı kesilip atılır.

İstiridye mantarı çok güçlü bir misel yapısının bulunması nedeniyle çoğu ortamda torbaları bile delerek dışarı çıkmaktadır. Ancak bu durum şekilsiz man- tar formunu körükleyeceği için torbaların tam primordium oluşmasından 2 -3 gün önce çivilerle delinmesi mantarların çıkışını kolaylaştırması açısından son derece yararlıdır. Nemin iyi şekilde ayarlanabildiği durumlarda ise primordium oluşumundan hemen önce torbalar kompostun üzerinden kesilip tamamen çıkartılabilir. Hasat döneminde havalandırmaya dikkat edilmeli, mantarların solunumuyla oda içindeki karbondioksit havalandırmayla uzaklaştırılmalıdır. Aksi takdirde yüksek sıcaklık ve C02' nin etkisiyle mantarlar uzun sap, ensiz dar şapka oluşturacak, kalite bozulacaktır. 

Yetiştiricilikte hasat süresi 45 gün kadardır. Bu süre içerisinde kültür ortamlarından 3-4 kez mantar flaşı elde edilebilmektedir. Bununla beraber toplam ürünün yaklaşık %40-60'ı ilk flaştan elde edilebilmektedir. Yetiştiricilikte tohum ekiminden itibaren 30-40 günlük gelişme ve 45 gün hasatla beraber bir kültür donemi 80-85 günde tamamlanmaktadır. Bu süre içerisinde türlere göre ortalama 100 kg yaş komposttan 20-35 kg arasında mantar hasadı mümkün olup, 100 kg kuru komposttan net 100 kg mantar elde edilebilmektedir. P. dJamor P. eryngii gibi bazı türlerde ise biyolojik verim oranı çok yüksektir ve uygun koşullarda BVO %120-130 ' a dar ulaşabilmektedir. Plastik kavanoz kültürüyle yapılan yetiştiricilikte süre daha kısa tutulmaktadır. Bu sistemde kavanoz içinde az miktarda talaş kullanıldığından ilk flaştan sonra üretim tamamlanmakta çok nadir olarak 2. flaş beklenmektedir. Yetiştiricilikte üretim sonrası atık kompost işletmeden çıkartılır ve odalar bir sonraki üretim için temizlenerek hazırlanır. Pleurotus yetiştiriciliğinde atık kompost gübre olarak kullanılabildiği gibi hayvan yemi, aynı şekilde hasat atıkları yine hayvan yemi olarak kullanılabilmektedir. Üstelik saman mantar tarafından ayrıştırıldığından hayvanlar tarafından hazmı kolaylaşmaktadır. Atık kompost çürütülerek beyaz mantar yetiştiriciliğinde kullanılacak kompostlara katkı olarak ilave edilebilir. Arazi koşullarında atık komposttan dönem dönem mantar çıkabildiği gibi kompost kurutularak inşaatlarda yalıtım malzemes olarak değerlendirilebilir.

İstiridye Mantarı (Pleurotus spp.) yetiştiriciliğinde makinalı hasat, ranza ile plastik kavanoz sisteminde uygulanabilirlik göstermektedir. Dünyanın birçok ülkesinde hasat insan gücüyle gerçekleştirilmekte ve bir kişi saatte 60-80 kg mantar toplayabilmektedir.

Hasat döneminde istiridye mantarının bir gramı günde : 200-660 milyon arasında spor üretmektedir. Herkeste görülmemekte beraber bu bazı insanlarda bronşlarda alerjiye yol açmakta; eklemlerde  ağrılara neden olmaktadır (Hornerve ark. 1995. Sonnenberg ve ark. 1996)

Çalışan kişilerin ortamda bulunmamasıyla bu rahatsızlıklar 2-3 gün içerisinde geçmektedir. Diğer taraftan yetiştiricilikte daha az spor üreten ırklar kullanılabilir. Bu ırklara ulaşılamadığı takdirde hasat öncesi odanın havalandırılması ve sisleme şeklinde bir nemlendirmeyle 1 m3 içindeki miktarı azaltılmalı, gerekirse maske kullanılmalıdır. 

----------------------------------------

Kendisine teşekkürü bir borç biliriz; değerli hocamız M. Ertuğrul İlbay

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Dışkapı Ankara 

İstiridye Mantarı Kompostu

Sentetik Kültür

Yetiştirme ortamlarının (kompost) hazırlanması içeren istiridye mantar yetiştiriciliğinde yeryüzünde lignin ve selüloz içeren tüm bitkisel atıklardan yararlanmak mümkündür. Yetiştiricilikte kullanılacak hammaddeler, kompostların formülleri, yetiştirme teknikleri ülkelerin ekolojik ve ekonomik koşullarına göre değişmekte, hatta aynı ülke içerisinde bölgeden bölgeye farklılık gösterebilmektedir. Meksika, Peru gibi ülkelerde kahve, kakao bitkisi atıkları kullanılırken Çin'de daha çokçeltik tercih edilmektedir. Ülkemizde de bölgelerimizdeki bitkisel üretime göre değişik kompost reçeteleri geliştirilebilir. Halen ülkemizde kullanılabilecek en temel malzeme buğday sapı olarak görünmektedir. Diğer taraftan her türlü hububatın sap ya da samanları da üretimde yer alabilir. 

Polipropilen, mikrofiltreli torba ve kavanoz kültürü için talaş en uygun ortamdır. Ülkemizde mobilya endüstrisi, ağaç işlerinin olduğu yerlerde tonlarca talaş sadece yakacak olarak kullanılmaktadır. Bu talaş üretimde değerlendirilebilir.En iyi talaş 1-3 mm uzunluğunda olandır. Geniş yapraklı her çeşit ağaç türlerinin (kavak, akçaağaç, karaağaç, kestane, meşe, akasya) talaşı, yongası üretimde yer alabilmesine rağmen kimyasal madde içermesi bakımından sunta talaşı asla tercih edilmemelidir.

İstiridye Mantarı yetiştiriciliğinde kompost yapımında kullanılacak talaş veya samanın besin miktarını artırmak için katkı maddesi ilave edilmelidir. Bu bakımdan kepek, pamuk tohumu, soya küspesi yetiştiricilikte kolay işlenebilmesi nedeniyle en iyi katkı maddelerini oluşturmaktadır. Kompost hazırlığında dikkat edilecek konu ortamın başlangıçtaki azot düzeyidir ve %0.5-0.7 'lik azot kültür için ideal olup ortamdaki C/N oranı %14-17 arasında bulunmalıdır. Azot düzeyini %1 'in üstüne çıkartmak talaşla, samanın fermentasyonuna neden olmakta ve ortamlar daha başlangıçta elden çıkabilmektedir. 

İstiridye mantar üretiminde kuşkusuz çok değişik kompost karışımları kullanılabilmesine rağmen yetiştiricilikte daha önce denenmiş başarılı bazı kompost formülleri aşağıda verilmiştir: 

Çin, Japonya gibi Uzakdoğu Asya ülkelerinde katkı maddesi olarak pirinç kepeği kullanılırken, ülkemizde bu amaca yönelik olarak buğday kepeği bol bulunabilmesi bakımından daha uygundur.Diğer taraftan katkı maddesi olarak pamuk tohumu küspesi, soya küspesi, melas gibi birçok maddeden yararlanmak mümkündür. Yetiştirme ortamlarının hazırlığında ham materyaller önce kendi aralarında kuru halde iyice karıştırılır, ardından su ilavesiyle nem oranı %60-70 seviyesine getirilir. Özellikle kavanoz kültürüyle yetiştiricilikte talaşın suyu emmesinden hemen sonra aynı gün içinde torbalara dolum ve sterilizasyon işlemi gerçekleştirilmelidir.

Aksi takdirde kepek fermantasyona yol açarak torba içinde ısınma oluşturacak ve ortamlarda ekşime ortaya çıkacaktır.Sap samanla hazırlanan ortamlardaysa sapın istenilen nem seviyesine ulaşabilmesi için 2-3 gün kadar ıslatmaya devam edilmelidir. Hazırlanan yetiştirme ortamlarında hastalık ve zararlıları yok etmek amacıyla 3 yöntem kullanılmaktadır: 

1 .Sterilizasyon uygulaması otoklavda gerçekleştirilmekte daha çok polipropilen, mikrofiltreli yüksek yoğunluktaki polietilen ve kavanoz sisteminde uygulanan bir yöntemdir.Bu sistem torba veya kavanozlarda daha çok talaş ortamıyla hazırlanan ortamlar için kullanılmaktadır.Polipropilen torbalara 1 -1.5 kg, mikrofiltreli torbalara 2-3 kg talaş ortamı doldurulurken, Asya ülkelerinde kavanoz olarak yüksek sıcaklığa dayanıklı 850-1000 ml hacmi olan plastik kavanozlar kullanılmaktadır.Bu kaplara doldurulan talaş ortamı otoklavda 121°C 'de en az 1.5 saat sterilize edilir ve soğuma sonrası tohumluk misel aşılaması gerçekleştirilmelidir.

Plastik kavanoz sistemi mekanizasyona son derece uygunluk göstermektedir. Bu özelliğinden dolayı Japonya'da sadece İstiridye mantar değil çok sayıda mantar türü plastik kavanozla üretilmektedir. Plastik kavanozlar makinayla otomatik olarak doldurulur, sterilizasyon gerçekleştirilir, aşılama yapılarak kavanozlar kasalar içinde araçlarla üretim yerlerine nakledilir.Sistem su, gazoz gibi sıvı içeceklerin imal edildiği bir fabrika gibi çalışmaktadır. Her bir kasada 16 adet kavanoz yer almakta, m 2'ye 100 kavanoz kullanılmakta ve kasalar üst üste konarak yerden tasarruf sağlanmaktadır. Bu yöntemin önemli avantajlarından birisi herhangi bir hastalık görüldüğü anda enfeksiyonlu kavanozun derhal ortamdan uzaklaştırılabilmesidir. Kavanozun üst kısmında talaş içine açılan deliklere tohumluk miseller ilave edilmekte ve üretim tamamen kontrollü koşullarda gerçekleştirilmektedir.

Plastik kavanoz sisteminde üretim sonrası kavanozların boşaltılması yine makinayla yapılmakta, tüm kavanozlarda aynı anda mantar çıkışının sağlanmasıyla aynı kalitede, bir örnek mantar elde edilebilmektedir. Bununla beraber kütlesel üretimde çok sayıda kasa ve kavanoz gerektirmesi bakımından yöntemin maliyeti oldukça pahalıdır.Kavanoz kültürü daha çok dikine büyümesi arzu edilen P. eryngii ile Flammulina velutipes gibi nispeten piyasa ederi yüksek türler için uygunluk göstermektedir. Polipropilen ile mikrofiltreli polietilen torbaların maliyeti daha düşüktür. Polipropilen torbalarda torbaların ağız kısmına pamuk tıkaç kapatılması iş gücünü artırırken, mikrofiltreli torbalarda yatık ve uzun tip tercih edilmekte, misel gelişme süresinin kısaltılması amacıyla torbalar tohumluk miselle 3-4 yerinden aşılanmaktadır.Bu tip torbaların dolumu makina ile yapılabildiği gibi insan gücüyle de doldurulabilir ve bir kişi saatte 150-200 kadar torba hazırlayabilmektedir.

2.Sıcak suda bekletme 

Bu yöntemde 150-200 litre iç hacmi olan, her yerde rahatlıkla bulunabilecek varillerden yararlanılmaktadır. Varilin içine tel örgüden bir sepet yerleştirilir ve sepetin içine sap, samanla hazırlanmış yetiştirme ortamı doldurulur. Ardından varilin içine su doldurulur ve alttan ısıtmayla ortam pastörize edilir. Su kaynama noktasında iken 80-90 °C 'de ortam iki saat kadar sıcak suda bekletilir. Süre sonunda tel sepet çıkartılarak temiz bir zeminde soğuyan ortamlara tohum aşılaması yapılır ve torbalanır. 1. parti kompostun hazırlanmasından sonra suyun soğumasına izin verilmeden 2. parti kompost doldurularak veya 3-4 tane varil kullanılarak üretim kapasitesi artırılabilir.

Sıcak suda bekletme "pilav" yemeğinin yapılışı gibidir. Su miktarı ayarlanarak samanla talaşın sıcak suda bekletilmesiyle çok verimli kültürler hazırlanabilir." Kötü toprak yoktur, kötü sahibi vardır!", "kötü yemek yoktur, aşçı yeteneksizdir!", ve iyi bir mantarcı aynı zamanda iyi bir aşçıdır! Üretir. Yöntem ilkel gibi gözükse de aslında mantığı açısından oldukça dikkate değerdir. Güneydoğu Asya ülkelerinden Tayvan, Filipinler gibi FAO' nun kırsal kalkınma programlarında yer alan birçok ülkede bu yöntemle yüzlerce tonluk mantar üretimi yaptırılmıştır. Düşük üretim maliyeti ve yüksek karlılığı nedeniyle sıcak suda bekletme yöntemi bu ülkelerde hala geniş çaplı kullanılmaktadır. 

3. Pastörizasyon 

Bir çok Avrupa ülkesinde ve Amerika'da istiridye Mantar üretiminde kompost kütle halinde pastörize edilerek hazırlanmaktadır. Beyaz mantar üretimi yapan çok sayıda firma Pleurotus türlerini de yetiştirmekte, bu amaçla standart olarak kullandıkları pastörize odalarını kullanmaktadırlar. Ülkemizde de pastörize odasına sahip beyaz mantar üreticileri İstiridye mantar kompostunu hazırlayıp aynı yapı içinde pastörize edebilir. Pastörizasyon odası dikdörtgen şeklinde bir odadır. Uzunluğu, genişliği, hacmi üretim kapasitesine göre belirlenir.Tavan ve duvarları ısıya, neme izolasyonlu yapıda bir pastörizasyon odası işletmenin gücüne göre yüksek kapasitede tesis edilebileceği gibi bir defada 500-1000 kg kompostu pastörize edecek şekilde basit olarakta prefabrike kurulabilir.Sap, samanla hazırlanan yetiştirme ortamları uygun nem seviyesinde bu odalara taşıyıcı bantlarla veya insan gücüyle doldurulur. Pastörizasyona alınan bir kompostun her yerinde sıcaklığın eşit dağılabilmesi için bu aşamada oda içinde samanın üst kısmının düz olmasına özen gösterilmelidir.

istiridye Mantar yetiştiriciliğinde kompostun hazırlığında beyaz mantardaki gibi bir fermentasyon işlemine gerek yoktur. Saman 2-3 gün ıslatıldıktan hemen sonra pastörize odasına doldurulabilir. Bununla beraber saman; talaş ve kepekle beraber pastörize odasında yüksek sıcaklıkta fermenteye, ekşimeye meyilli olduğundan, kompost pastörize odasına en fazla 50-80 cm yükseklikte olacak şekilde doldurulmalıdır. 

Pastötize yapılacak kompostlarda talaş oranı yüksek tutulmamalıdır. Aksi takdirde kompostta yapısı nedeniyle sıkışmaya neden olacak, buhar ve hava geçişini önleyerek bir yandan fermantasyona neden olurken diğer taraftan pastörizasyonun başarısını azaltacaktır. Samanın kabarık tutulması iyi bir pastörizasyon için şarttır. 

Kompost oda içine yerleştirildikten sonra kazan çalıştırılarak odaya buhar verilmeye başlanır. Yapılacak iç sirkülasyonla sıcaklık her tarafa eşit olarak dağıtılır. Kompost pastörize odasında 70 °C 'de 2-3 saat buharla pastörize edildikten sonra havalandırmayla soğutularak sıcaklığı tohum ekimi için uygun olan 25 °C sıcaklığa getirilir. Kompostun soğutulması sırasında havalandırma bölümüne oda içerisine her türlü mikroorganizma girişini önleme açısından bir filtre kullanmakta fayda vardır. 

Kompostun pastörizasyonu sisteminde ham materyalin hazırlanması, parçalara ayrılması, odaya dolumu, pastörizasyonu, pastörizasyon sonrası torbalara doldurulması entegre biçimde mekanizasyonlaştırılabilir.

----------------------------------------

Kendisine teşekkürü bir borç biliriz; değerli hocamız M. Ertuğrul İlbay

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Dışkapı Ankara 

İstiridye Mantarında İnokulasyon (aşılama) ve yetiştiricilikte kullanılan sistemler

Pastörize işlemi tamamlandıktan sonra kompost üretim torbalarına doldurulmaya başlanır ve bu aşamada tohumluk misel aşılaması yapılır. İstiridye mantar yetiştiriciliğinde 100 kg Kompost 3-6 kg. tohumluk Misel olacak şekilde aşılama yapılmalı, kompost torbalara, kasaya v.b. doldurulurken tohum homojen şekilde ortama karıştırılmalıdır. Sayıca yüksek inokulasyon  noktası gelişmeyi kısaltacak, hem miselerin olası enfeksiyonlara karşı daha güçlü mücadelesini sağlayacaktır.

Kompost bu aşamada yapılacak üretim modeline göre 5 kg'dan 50 kg'a kadar değişen miktarlarda torbalanabilir. Eğer askı sisteminde üretim biçimi düşünülüyorsa torbalar 50 - 60 kg'a kadar değişen miktarlarda sosis şeklinde hazırlanabilir. Askı sisteminde birim alan en etkili şekilde kullanılabildiği gibi başlangıçta ranza gibi bir yatırım gerektirmemektedir. Diğer taraftan torbaların asılı şekilde döndürülebilmesi aydınlatmanın eşit düzeyde olması bakımından da yarar sağlayacaktır. Sosis şeklinde torbalar ranzalara dizilebilir. Askı sisteminde bir diğer yöntem olarak destek elemanlarında asılı şekilde 10-15 kg'lık torbalar kullanılabilir.

Mevcut beyaz mantar işletmelerimiz için en uygun olabilecek sistemlerden birisi 10 kg' lık torbayla yapılacak yetiştiriciliktir. 45 cm çap oluşturacak şekilde beyaz mantar üretiminde kullandıkları şeffaf veya siyah renkte plastik torbalarda üretim gerçekleştirilebilir. Aynı şekilde 10 veya 18 - 20 kg ' lık kutu şeklinde dikdörtgen pres paket torba sistemi yine yetiştiricilikte tercih edilebilir.

İstiridye mantar yetiştiriciliğinde beyaz mantardaki gibi örtü toprağı kullanmaya gerek yoktur. Mantarlar torbanın her yerinden çıkabilmektedir. Bu bakımdan bir üretici kendisi için en uygun sistemi koşullarına göre belirleyebilir. 

Yetiştiricilikte ranza sistemi de kullanılabilmektedir. Pastörizasyon sonrası kompost rafların üzerine serilir. Serme sırasında tohum aşılaması gerçekleştirilir. Ranza sisteminde kompostun kurumasını önlemek amacıyla üzeri şeffaf veya siyah plastik filmle kaplanır. Siyah filmin üzerinde belli aralıklarla delikler açılarak üretimde homojenlik sağlanabilmektedir. Bütün bunlara rağmen ranza sistemiyle yetiştiricilik hastalık ve zararlılar açısından daha riskli bir sistemdir.

İstiridye mantar üretiminde dikey, yatay, çapraz ürün duvarı oluşturacak şekilde çok çeşitli sistemler geliştirilebilir. Serada yapılacak üretimlerde 20- 40 kg ' lık dairesel kompost bloklarıyla 1.5-2.0 m'lik ürün duvarı oluşturulabilir. Torbalar "a" şeklinde destek demirlerine yerleştirilerek aydınlanmadan maksimum faydalanmak mümkündür.

Ürün duvarı oluşturma sisteminde saman balyaları da rahatlıkla kullanılabilmektedir. 20 kg'lık saman balyaları odalarda veya sıcak suda bekletme şeklinde pastörize edildikten sonra 8-10 yerinden tohumla aşılanıp " üst üste konulmak suretiyle Pleurotus spp. üretimi gerçekleştirmek mümkündür. Ancak bu şekildeki üretimde saman balyası taze olmalı, yağmurda kalmış, eski, enfeksiyon oranı yüksek balya kullanılmamalıdır. 

Atmosferdeki hava % 78 azot, % 21 oksijen, % 0.034 karbondioksit ile diğer gazlardan oluşmaktadır. İstiridye mantar havada bulunan azotu fiske etme kabiliyetine sahip olup besin olarak bu azottan yararlanabilmektedir. Ancak havadaki azotun mantar tarafından ne kadar tutulduğu önemlidir ve miseller yetiştirme ortamının besince zengin olduğu durumlarda havanın azotuna gerek duymayabilir. Samanın tek başına kullanıldığı zayıf ortamlarda azot fiksasyonu daha yüksektir (Roxon ve Jong 1977, Kurtzman 1978).

Bu nedenle profesyonel üretimde samanın tek başına kullanılması beklenemez ve katkıyla zenginleştirilmiş ortamlar tercih edilmelidir. 

Pastörizasyon sonrası kompost torbalara doldurulurken tohum ekimi makina veya elle yapılabilmesine rağmen, plastik kavanoz, polipropilen torbalarda aşılama işlemi enfeksiyonu önleme amacıyla laboratuvar koşullarında steril kabinde veya steril şartlarda yapılmalıdır.

----------------------------------------

Kendisine teşekkürü bir borç biliriz; değerli hocamız M. Ertuğrul İlbay

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Dışkapı Ankara 

Kütükte istiridye Mantarı

Doğada tüm yapraklı ağaçlarda istiridye mantar'ına rastlamak mümkündür. Saprofit olan İstiridye mantarı fotosentez yapamaz. Yüksek lakkaz aktivitesine sahiptir ve glikozun olmadığı durumlarda lignin, selüloz hemiselülozu yararlanabileceği forma dönüştürebilmektedir. Beslenmek için salgıladığı enzimlerle selüloz ve hemiselülozu parçalarken bu sırada oluşan hidrojen peroksitle lignini ayrıştırmaktadır.

istiridye Mantarı yetiştiriciliğinde kütükte üretim kültür tarihinin başlangıç yıllarında kullanılmıştır. Kütükle üretimde köklü ağaç kütüğü kullanılabildiği gibi ağaçlardan hazırlanacak 10-20 cm çap ve 20-40 cm uzunluğundaki kütüklerden yararlanılabilir. Yumuşak dokulu olması bakımından kavak ağacı bu sistemle üretime son derece uygundur. Hazırlanan kütüklere 1-1.5 cm çap ve 1.5-2.0 cm derinlikte matkapla bir kütüğe 15-20 delik açılır ve açılan deliklere tohumluk miseller yerleştirilir. Deliklerin üzeri parafinlendikten sonra 20- 25°C'lik bir yerde kütükler inkubasyona tabi tutulur ve yaklaşık 6-8 ay sonra kütükler araziye çıkartılır. Kütükler nispeten nemli olan ağaçlıklı bir alanda 1/3'ü toprak içinde kalacak şekilde yerleştirilir ve kurumayı önlemek amacıyla zaman zaman sulama yapılır. Bu yöntemde köklü ağaç kütüğünde ilk mantar oluşumu en az bir yıl sonra ortaya çıkarken, kesili kütüklerde bu süre 8-10 ay kadardır.

Kütük kültürü doğaya bağımlıdır ve mantar sadece iklimin uygun olduğu sonbaharla ilkbahar aylarında görülmektedir. Köklü ağaç kütüğünden 4-6 boyunca mantar elde edilebilirken, kesilmiş kütüklerde bu süre 3-4 yıl kadardır. Süre sonunda kütük Pleurotus misellerinin etkisiyle giderek çürür ve doğadaki değişim sürecinde yerini almış olur. 

Şehir hayatında apartmanların etrafında büyüyen birçok ağaç, kökleriyle binalara zarar verdiği düşüncesiyle kesilmekte, kesim yüzeyleri yeni sürgün oluşumunu engellemek amacıyla ziftlenmektedir. Aslında bu tür köklü kütükler mantar yardımıyla rahatlıkla ortadan kaldırabileceği gibi bir yandan üretim gerçekleştirilebilir. Küresel ısınma, yanlış çevre politikası, orman talanı v.b. birçok nedenden dolayı kütük kültürüyle İstiridye mantar üretimi dünya'da artık her açıdan uygun bir yöntem değildir. 

----------------------------------------

Kendisine teşekkürü bir borç biliriz; değerli hocamız M. Ertuğrul İlbay

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Dışkapı Ankara