Shiitake Mantarı (Lentinula edodes) Bölüm 4 Shiitake Yetiştirme Tekniği 2

6.2.Sentetik Kültür 

Dünya'da araştırıcılar uzun yıllar boyunca Shiitake'nin sadece meşe kütüğü üzerinde yetişebileceğine inanmışlardır ve bu nedenle meşe ağacı bulunmayan birçok ülkede bu mantar yetiştirilememiştir. Diğer taraftan açıkta yetiştiriciliğin mevsimlere bağlı olması kontrollü koşullarda ve suni ortamlarda üretim çalışmalarına hız verilmiş ve günümüzde artık kütük kültürüne bağlı kalmaksızın kontrollü şartlarda entansif üretim şartları başarıyla ortaya konmuştur. Nitekim 1980'li yıllardan sonra dünya'da Shiitake üretimindeki artış bunu açıkça göstermektedir.

Sentetik kültür tekniği polipropilen torbalara doldurulan yetiştirme ortamının sterilizasyonu esasına dayanmaktadır. kültüründe 5-6 yıl olan üretim periyodu bu yöntemde çok daha kısa olup, tüm işlemler 6-7 ayda tamamlanmaktadır. Sentetik, kültür yöntemiyle doğaya bağımlılık ortadan kalkmakta ve bütün bir yıl boyunca mantar üretilebilmesi mümkün olmaktadır. Diğer taraftan bu yöntemle birçok tarımsal atık değerlendirilebildiği gibi, misel gelişmesinin torbalardan gözlenmesi üretimde yüksek başarı oranını getirmekte, daha kaliteli, sağlıklı, temiz mantar üretilebilmekte, renk, tat, irilik gibi özelliklerin, diğer bir deyişle üretimin kontrol edilebilmesi tekniğin en önemli avantajlarını oluşturmaktadır. Ülkemizde 20-21 milyon hektar orman alanlarımızın yaklaşık %25'ini koru, baltalık veya bozuk meşe ağaçları oluşturmaktadır (Eryılmaz ve Gümüş 1992, Anonim 2002 e). Bununla beraber her yıl çıkan orman yangınlarının yanında ağaçların kesimi gözönüne alındığında Shiitake'nin kütük kültürüyle üretim yöntemi ülkemiz açısından kanımca uygun bulunmamaktadır. Nitekim bir meşe fidanının oluşabilmesi için 15-30 yıl gibi bir sürenin geçmesi görüşümü pekiştirmektedir. Diğer taraftan bu sistemle yetiştiricilik yapmak isteyen bir kişi uygun arazi koşullarına sahip olamayabilir. 

Yukarıda açıklanan konular dikkate alındığında ülkemizde sentetik kültür tekniği ile Shiitake yetiştiriciliği kütük kültüründen daha uygun bir sistem olarak karşımıza çıkmaktadır. 

6.2.1. Shiitake'nin yetiştirme yerleri 

Sentetik kültür yoluyla Shiitake'nin üretim yerleri esasında mantarın ekolojik isteklerine göre havalandırmanın, hava sıcaklığı ile nemin ayarlanabildiği iç mekanlardır. Bazı Uzakdoğu ülkelerinde iklim koşullarının uygunluğu, Shiitake'nin bambudan yapılmış basit evlerde, hatta açıkta yetiştiriciliğini mümkün kılmaktadır. Ülkemizde de Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz bölgelerinde basit yapılarda yetiştiriciliği kültürün programlanmasıyla başarılabilir. Bununla beraber sera dışında açıkta yetiştiricilikte her zaman bir risk faktörü gözönünde bulundurulmalıdır.

Shiitake yetiştirme yeri olarak; mağara ve tüneller, bodrum katları, yapılacak bazı onarımlarla daha önce hayvancılık yapılan binalar sayılabilir. 

Bunlardan mağara ve tünellerde sıcaklık ile nemin yıl boyunca değişmeden sabit kalması avantaj sağlamakta, aynca doğal olması ilk yatırım masraflarını oldukça azaltmaktadır. Mağara ve tüneller yapay olarak ta açılabilir. Bu bakımdan ülkemizin Nevşehir (Ürgüp, Göreme) bölgesi son derece uygun olup, tarım politikamız çerçevesinde dikkat çekmek gerekirse, bölgede planlanacak çalışmalarla açılacak yapay mağara ve tünellerde sadece Shiitake değil, genel olarak mantarcılığımızın büyük aşamalar kaydedeceğini düşünmekteyim. Shiitake yetiştiriciliğinde bodrum katlarından da rahatlıkla yararlanılabilir. Nitekim büyük şehirlerimizde 10-15 yıldır çok sayıda bodrum katı zaten beyaz, şapkalı mantarın üretiminde kullanılmaktadır. Bununla beraber son yıllarda doğal gaz kullanımı nedeniyle binalarda kaloriler kazanlarının kaldırılmasıyla atıl olan boş kazan daireleri de önemli bir potansiyel oluşturup buralarda da Shiitake yetiştirilebilir. Sentetik kültür yoluyla ülkemizde Shiitake yetiştirmek isteyen bir üreticinin karar vermesi gerekli en önemli konu sentetik kültürleri kendisinin hazırlayıp hazırlamayacağıdır. Eğer kültürler sterilizasyon sonrası aşılanmış şekilde piyasadan hazır olarak satın alınıp yetiştiricilik yapılacaksa bodrum, kiler vb. yapılar rahatlıkla üretim yerleri olarak kullanılabilir ve buralarda basit yatırımlarla (ranza sistemi, havalandırma, nemlendirme, ısıtma, soğutma, aydınlatma teşkilatı vb.) üretim gerçekleştirilebilir. Shiitake'nin sentetik kültürle profesyonel anlamda yetiştirciliğide değişik ünitelerden oluşan modern bir mantar işletmesi gereklidir. Modern bir işletmenin ilk kuruluş maliyetinin olmasına karşın, üretim baştan sona kontrollü koşullarda gerçekleştirilir. Diğer taraftan böyle bir tesiste Shiitake'nin yanında kültürü yapılabilen tüm mantarların ticari olarak tohumluğunun üretilmesinin yanında 10-15 egzotik türün yetiştiriciliklerine de hizmet verecek şekilde Olanak tanıyan kombine bir tesis olacaktır. 

Yukarda belirtilen modern shiitake üretim tesisinin planı işletmenin maddi gücü, belirlenecek üretim kapasitesine göre hesaplanıp geliştirilebilir. Ancak, tesis planı ileriye dönük düşünülmeli ve çizilmelidir. Nitekim bazı üreticiler ayrı bir tohum üretim laboratuvarı istemeyebilir. Yetiştirme ortamını işgücü ile hazırlayacak işletmelerde kompost hazırlama platformu gerekirken, ortamların hazırlığı, torbalara dolumu, sterilizasyonu ile aşılamanın tam otomatik makinalarda yapılmasının tercihi durumunda bu tip işletmelerde kompost hazırlama platformuna gerek olmayıp yukarıda belirtilen tüm işlemler bir bina içinde gerçekleştirilebilir (Şekil 6.2). Kompost hazırlama yeri beton bir zemin olup üstü sundurma ile örtülüdür. Zeminin yıkanıp temizlenebilmesi için belli bir yöne en lazla % l meyilli olmasında fayda vardır. Shiitake yetiştirme ortamları burada zeminde veya karıştırıcıların içerisinde hazırlanabilir. Yetiştirme ortamlarının torbalara dolumu yine aynı yerde elle veya Makinalarla yapılabilir. Elle doldurmada işgücü maliyeti artmasına karşılık makine ile saatte 500-600 torba doldurulmakta ancak bunda da makine maliyeti gözönünde bulundurulmalıdır. Sentetik kültürle Shiitake yetiştiriciliğinde tesis aşamasında ilk yatırım maliyetinde en önemli rol oynayan faktörlerden birisi yetiştirme ortamlarının sterilizasyonunda kullanılan "otoklav" adlı cihazdır. Piyasada değişik büyüklük, tip ve markalarda yerli veya yabancı hazır Otoklavlar bulunabileceği gibi, işletme kapasitesine göre ülkemizde sanayi tesislerinde istenilen şekilde otoklav yaptırılabilir. Dik tip otoklavlardan çok yatık tip otoklavlar tercih edilmeli, işletme tesis edilirken  otoklavın bir kapısı torba dolum kısmına, diğer kapısı UV ile donanımlı boşaltma odası veya aşılama odasına açılacak şekilde yapılmalıdır. Büyük işletmelerde oda şeklinde büyük otoklavlar tercih edilmekte, böylelikle bir defada çıkan torba sayısına bağlı olarak sterilizasyon maliyeti de azaltılmaktadır(Resim6.6.). Diğertaraftan yetiştiriciliğinin yaygın olarak yapıldığı Torba dolumu, sterilizasyon ve misel aşılamasını aynı anda yapan kombine makinalardan yararlanılarak tüm işlemlerin tamamen yapıldığı sistemler kullanılmaktadır.

Başarılı bir Shiitake yetiştiriciliğinde randımanı, diğer bir deyişle karlılığı artıran en önemli faktörlerden birisi torbalara misel aşılamadaki başarıdır. Uygun bir kompost ve sterilizasyondan sonra eğer aşılama gereken şekilde yapılırsa, üretimdeki başarı büyük oranda kazanılmış olacaktır. Aksi taktirde ortaya çıkacak her türlü enfeksiyon torbaların zayi olmasına neden olarak başarıyı azaltacak, maliyeti arttıracaktır. Bu bakımdan otoklav sonrası aşılama ünitesi tesisine ayrı bir özen gösterilmeli ve burasının kompost hazırlama yeri ile bağlantısı duvarla ayrılarak örülmeli, ancak otoklavın çıkış kapağı aşılama ünitesine açılabilir olmalıdır. Günümüzde bir odanın havasını temizlemede çok gelişmiş cihazlar kullanılmaktadır. Aşılama ünitesine bu amaçla kullanılan sterilizatörlerden yerleştirilmeli, aşılama öncesi odada 1-2 gün boyunca UV lambaları açık bırakılmalı, aşılama steril hava üfleyici bir kabinde gerçekleştirilmelidir. Aşılamada kullanılacak maşa, kaşık, giysiler vb. her türlü ekipman daha önceden sterilize edilmeli, deneyimli elemanlar tercih edilerek burada enfeksiyon riskini ortadan kaldırmak için işletmenin herhangi bir yerinde çalışan kişinin girmesini önlemek gereklidir. Sözkonusu durum işletmenin değişik ünitelerini değişik renklere boyama ve çalışan kişilerin giysilerini bu renklere göre ayarlama şeklinde sağlanabilir. Shiitake nin misel gelişme dönemindeki sıcaklık isteği (24-26 °C) hasat döneminden (17± 2 °C) daha yüksektir. Bu bakımdan profesyonel işletmeler için misel geliştirme odalarının tesisi uygun olacaktır. Aslında gerek misel geliştirme gerek üretim odaları bina karakterindeki yapılardır veya güneş ışığına dayanıklı plastik seralar inşa edilebilir. Her ikisinde de ısıtma, soğutma, havalandırma, nemlendirme, aydınlatma tesisatları yer almasına rağmen, izolasyon özellikleri açısından ilk yatırım maliyetleri farklılık göstermekte, misel gelişme odasında torbalar yan yana konulabilirken, üretim odalarında ortamlar belirli aralıklarla yerleştirilmelidir. Bu durum ranzaların tesisindeki plana da yansımakta, misel geliştirme odasında raf aralarının daha dar tutulması, üretim odalarında ise raf aralarının büyümesine yol açmaktadır. Her iki odada da ilk rafın yerden yüksekliği en az 20-25 cm, üretim odalarında iki raf arası 40-45 cm, en üst raf ile tavan arasında 80-100 cm boşluk bırakılarak, iki ranza arasında 80-90 cm, ranza ile duvarlar arasında 60'ar cm, yine ranza ile ön ve arka kapı arasında 90-100 cm' lik aralıklar bırakılmalıdır. Diğer taraftan raf genişliği her iki yönden çalışmayı kolaylaştıracak şekilde 120 cm olmalı, 1 misel geliştirme odası en az 3 üretim odasını besleyecek şekilde kurulmalıdır. Shiitake miselerinin gelişimi sırasında ışık gerekmezken, üretim aşamasında ışık mantarın gelişimi için zorunlu bir faktördür. Bu nedenle misel gelişim odalarında sadece çalışmayı kolaylaştırıcı ancak üretim odalarında daha güçlü bir aydınlatma sağlayacak şekilde floresans lamba sayısının arttırılmasına dikkat edilmelidir. 

Sentetik torba kültürü ile Shiitake üretiminde oda boyu, raf aralığı, raf sayısı, misel geliştirme ile üretim odası sayısı işletmenin hedeflediği kapasiteye göre planlanmalıdır. Yetiştiricilikte 2.5 kg'lık torbalarla çalışılacağı gözönüne alınırsa 40-45 cm' lik raf arası yeterli olmaktadır. Diğer taraftan 2.5 kg' lık bir ortam 20 cmlik bir çap ile yaklaşık 20-25 cm'lik bir torba yüksekliği oluşturmaktadır. Üretim döneminde mantarların birbirlerinin büyümesini engellemeyecek şekilde 10 cm'lik bir payda ilave edildiğinde her bir torba için 30 cm çap ve ara boşluklarla beraber 0.8-1.4 m2'lik alana 9-16 torba hesabıyla işletme planı tasarlanıp çizilebilir, kapasite hesaplanabilir. Modern bir işletmede ayrıca üretim odalarının çıkış kısmında ambalajlama, paketleme, kurutma, muhafaza deposu bulunmalı, arazinin durumuna göre yönetim binası ve park yerleri yer almalı, işletme ana yola yakın tesis edilmelidir. Aşılamada kullanılacak tohumların üretilmesinde, ana kültürlerin hazırlanmasında, kimyasal analizlerin yapılabilmesi amacıyla ayrıca küçük bir misel üretim laboratuvarının işletmede yer alması faydalı olacaktır.

6.2.2. Yetiştirme ortamlarının hazırlanması ve aşılanması

Sentetik kültür yöntemiyle başta talaş olmak üzere birçok tarımsal artık (hububat sapları, hububat kepeği, küspesi vb.) Shiitake yetiştiriciliğinde rahatlıkla kullanılabilmektedir. Talaş olarak sert dokulu geniş yapraklı ağaçların talaşı daha iyi sonuç vermekte ve ortamın ana maddesini teşkil ederken, kepekle, küspe besinsel olarak zenginleştirici katkı şeklinde ilave edilmektedir. 

Zhanxi ve Zhanhua (1997), Shiitake yetiştiriciliğinde son yıllarda Çin'de geliştirilen Jun-Cao tekniği ile sadece tarımsal atıkların değil, doğada bulunan tüm bitki atıklarının hammadde olarak kullanılabildiğini, çok sayıda bitki atığının hammadde olarak yer aldığı ortamlarda yetişen mantarların besin değerinin daha da yükseldiğini ileri sürmektedir. 

Yetiştirme ortamlarının hazırlanmasında dikkat edilecek en önemli konu ortamın azot içeriğidir ve % 0.5-0.7 azot düzeyi optimum olup birçok yetiştirme ortamı reçetesi geliştirmek mümkündür (Hiromoto 1991, İlbay 1994). Değişik araştırıcılara göre (Royse 1985, Ri-Xin 1988, İlbay 1994, Lin ve ark. 2000) Shiitake yetiştiriciliğinde kullanılacak bazı ortamlar:

Shiitake yetiştiriciliğinde yukarıda belirtilen ortamlardan herhangi birisi başarıyla kullanılabilir. Katkı olarak kullanılacak kepek, küspe gibi ilave maddelerin yüksek kullanım dozunun enfeksiyon riskin, arttırması bakımından % 25 - 30'u aşılmamasına özen gösterilmeli, en iyisi ortamların başlangıçta azot düzeylerinin analiz edilerek kullanılması şekli önem taşımaktadır. Diğer taraftan süresini uzatacağı unutulmamalıdır. Seçilen ortamlarda materyaller önce kendi aralarında kuru halde iyice karıştırılır, ardından su ilave edilerek nem seviyeleri % 60-65 oranına getirilir ve 1-2 saat bekletilerek talaşın suyu iyice emmesi sağlanır. Bu aşamada PH analizi yapılmalı, gerekirse kireç ilave edilerek ortam PH'sı 6.0-6.5'a ayarlandıktan sonra torbalara dolum işlemine geçilmelidir. Yetiştiricilik sistemine göre ortamlar torbalara 1.0-1.2 veva 2.3-3.0 kg olarak doldurulabilir.

Dolum işleminden sonra polipropilen torbaların ağzı şişe boynu şeklinde bir forma sokulur ve pamuk tıkaçla üst kısım kapatılır. Polipropilen torbaların üst kısmını şişe boynu haline getirmede Shiitake'nin entansif yetiştiriciliğini yapan ülkelerde bu amaç için özel olarak geliştirilmiş "neck =boyun" adı verilen sterilizasyona dayanıklı polipropilenden yapılmış basit şişe boynu şeklinde plastiklerden yarar- lanılmaktadır. Ülkemizde de Lentinula edodes'in entansif yetiştiriciliğini yapmak isteyen bir girişimci mekanizasyonu kolaylaştırması  nedeniyle neck için özel kalıp hazırlatmak zorunda kalabilir. Bir neck'in misel gelişim süresince (2-2.5 ay) sadece bir torbada kalacağı düşünüldüğünde entansif yetiştiricilikte çok sayıda neck gerekecektir. Bununla beraber bir defa kalıp hazırlatıldıktan sonra çok sayıda neck yaptırılarak maliyet düşürülebilir. Diğer taraftan polipropilen torbaların ağzını şişe boynu haline getirmede kağıtlardan yararlanılabilir. Kağıtlar rulo haline getirildikten sonra torbalar bu kapakçıkların içinden geçirilip şişe boynu formu elde edilebilmektedir. Bu şekilde kısmen atık kağıtların değerlendirilmesi de sağlanabilmektedir.

Her türlü hastalık ve zararlı organizmaları yok etmek amacıyla yukarıda açıklanan şekilde hazırlanan yetiştirme ortamları otoklav'da 121 C'de en az 1.5 saat sterilize edilmeli ve soğuma sonrası pamuk tıkaçlar çıkarılarak tohumluk misellerin aşılama işlemi gerçekleştirilmelidir.

Misel aşılama steril koşullarda bunzen bekiyle torbaların tıkacı çıkarılarak bir aşılama makas, yardımıyla Shiitake miseli ile geliştirilmiş hububat danelerinin torbaların içine inokule edilmesiyle yerine getirilir ve aşılamada yetiştirme ortamının taze ağırlığının %2 sı oranında veya 1 kg kompost için 20 g tohumluk misel kullanılacak şekilde yapılmalıdır. Günümüzde Lentinula edodes'in sentetik torba kültüründe yetiştirme ortamlarının hazırlanması sırasında materyallerde doğal olarak bulunan hastalık ve zararlıların yok edilmesinde otoklavda sterilizasyon yöntemi kullanılmaktadır. Bununla beraber Agaricus bisporus üretimi yapan işletmelerde kullanılan kompost pastörizasyon yöntemiyle oda içinde ortam sıcaklığının 60-100 °C'ye çıkartılmasıyla talaşın pastörizasyonu yöntemi kullanılmışsa da bu sistem Shiitake üretiminde yeterli randımanı sağlamamakta, elde edilen verim sterilizasyon yönteminden düşük çıkmaktadır. Araştırıcılar (Royse ve ark.1985) bu durumun sterilizasyon sonrası talaşta meydana gelen kimyasal değişmelerden meydana geldiğini ileri sürmektedirler. Diğer taraftan torba kültürünün dışında ortamların kütle halinde pastörize edilmesi ve tohum ekiminin de makinayla yapılıp ranzalarda yatak şeklinde yapılan yetiştiricilikte misel gelişme süresinin uzun olması nedeniyle enfeksiyon riski artmakta, yatakların tamamen elden çıkmasına yol açabilmektedir.

Günümüzde şimdilik yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı Shiitake yetiştiriciliğinde sterilizasyona dayalı sentetik torba zorunlu görünmektedir. 

6.2.3. İnkubasyon ve hasat Aşılama sonrası sentetik yetiştirme ortamları 

Misel gelişme odasına taşınarak burada inkubasyona tabi tutulmalıdır. inkubasyonda gelişme odası 25± 2 °C, %60-70 hava nemine ayarlı olmalı ve miseller karanlık koşullarda gelişmeye bırakılmalıdır. Zaman zaman buralarda kontrollerde yapılarak gerekirse oda havası havalandırılmalı, torbalar kontrol edilerek eğer enfeksiyonla bulaşık ortamlar sözkonusu ise bunlar hemen odadan uzaklaştırılmalıdır.

Shiitake misellerinin sentetik kültürde gelişmesi yaklaşık 2-2.5 ay zaman almaktadır ve bu süre sonunda miseller ortamı sarar.

Başlangıçta torba içinde dağınık halde bulunan talaş, miselin sarmasıyla birbirlerine bağlanır ve suni kütük formunda bir bütünlük kazanarak tamamen beyaz miselle kaplanmış yapı koyu kahverengileşmeye başlar. Kahverengileşme döneminde kültürler üretim odalarına alınır ve mantar oluşumu teşvik edilir. Bu amaçla torbalar kesilerek çıkarılıp atılırken, oda sıcaklığı 17± 2°C'ye indirilip hava nemi nispeten artırılarak %80-90 seviyesine çıkarılmalı, ayrıca hasat dönemi boyunca günde 4-8 saat floresans lambalarla 100-500 lux'lük bir aydınlatma yapılmalıdır.

Bu şartlar sağlandıktan 1-2 hafta sonra (misel ekiminden 50-60 gün sonra) yetiştirme ortamlarında primordium oluşumu gerçekleşir. Primordium döneminde hava nemine dikkat edilerek, nem düzeyi kısmen düşürülmelidir ve şapka yüzeyinde biriken suyun havalandırmayla uzaklaştırılması gerekebilir. Bu bakımdan hasat döneminde günde 1-2 saat 1-2 defa havalandırma yapılması faydalı olacaktır. Hasat döneminde üretim odasında havadaki CO2 oranı 1500 ppm'in altında olmalıdır. Pratik olarak oda içerisinde rahat nefes alabildiğimizde mantarların da bir sorunun olmadığını düşünülebiliriz. Ancak kötü koku hissettiğimizde veya nefes almakta güçlük çektiğimizde oda içerisinde derhal havalandırma yapılmalıdır 

Havalandırma zamanlarının belirlenmesi, kültür odalarına CO2, ölçen alet veya cihazların yerleştirilmesi ile rahatlıkla çözülebilir. Mantar kalitesi açısından hasat döneminde sıcaklık, nem, havalandırma, aydınlatma ayarlarına özen gösterilmeli, iyi bir verim için üretim odasının ekolojik koşulları sık sık denetlenmeli, hatta bilgisayar sistemleriyle ayarlar kontrol edilmelidir. Primordium oluşumundan sonra ekolojik koşullara bağlı olarak 5-10 gün içinde (misel ekiminden 60-70 gün sonra) ilk mantarlar hasat edilebilir duruma gelir.

Hasat bir bıçak yardımıyla elle yapılır. Sap alt kısımdan hafif bir çevirme ile ortamdan ayrılır ve kök kısmı temizlenecek şekilde hafifçe kesilir. Hasat kültür kütüklerinde olduğu gibi taze tüketim için şapkanın %50-60, kurutma için %70-80'ninin açıldığı dönemde yapılmalıdır. Her hasat sonrası yetiştirme ortamlarının 13± 2°C'lik soğuk suda 12-18 saat bırakılarak veya sulanarak yetiştirme ortamlarının ilk ağırlığını kazan- masının sağlanması verimi arttırmaktadır. Diğer taraftan hasat süresi boyunca zaman zaman kültürlerin çevrilerek her tarafının aynı düzeyde ışıklanması böylelikle daha kaliteli ve yine yüksek verim elde edilmesine çalışılmalıdır. Sentetik kültür yoluyla Shiitake üretiminde misel gelişimi 2-2.5 ay, hasat süresi ise 3.5-4 ay olmak üzere toplam 6-6.5 ayda yetiştiricilik tamamlanmaktadır. 3.5-4 aylık süre içerisinde 3-4 flaş söz konusudur, ancak toplam verimin %60-70'i hasat süresindeki ilk iki ayda tamamlanmaktadır.

Yetiştiricilikte verim; biyolojik verim oranı veya biyolojik etkinlik oranı olarak (Royse 1985) aşağıda belirtilen şekilde hesaplanmaktadır.

BVO (%) = Hasat edilen mantar âğırlığı / Kuru substrat ağırlığı X 100 

Lignin ve selüloz içeren kuru halde ham materyalin her 1 kg'ı 1 kg taze mantar üretebilmektedir ve yaklaşık 350-380 g kuru materyal %65 nem seviyesine getirildiğinde 1000 g olmaktadır. Shiitake'nin biyolojik verimlilik oranı ortalama %70-100 arasında değiştiği gözönüne alınırsa, sentetik kültür yöntemiyle 2.5 kg'lık bir yetiştirme ortamından 4 aylık hasat süresi boyunca 600-850 gr taze mantar elde edilebilmesi mümkündür.

Shiitake'nin profesyonel üretiminin yanında amatör yetiştiricilik için bu mantar hobi olarak içi su dolu bir kapta ve mikroklima etkisi yaratacak şekilde kültürlerin üzerine plastik torba geçirmek suretiyle rahatlıkla yetiştirilebilir (Kesim 6.13.).

----------------------------------------

Kendisine teşekkürü bir borç biliriz; değerli hocamız M. Ertuğrul İlbay

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Dışkapı Ankara