Pazar

Shiitake Mantarı (Lentinula edodes) Bölüm 3 Shiitake Yetiştirme Tekniği 1


SHİİTAKE YETİŞTİRME TEKNİĞİ

Kütük Kültürü 

Ağaç türünün seçimi ve kütüklerin hazırlanması:
Shiitake'nin kütük kültürü için yaprağını döken geniş yapraklı ağaç türlerinin (Fagaceae familyasından meşelerle, Betulaceae familyasından gürgenler ve diğer bazı türler: kayın, huş, kavak, kestane vb..) ölü odunları uygundur 
Shiitake'nin kütük kültürü için en uygun ağaç türleri (Lee 1980, Quimio ve ark. 1990). 
Acacia magium 
Alnus farmasona 
Alnus serrulata 
Betula lutea 
Betula nigra 
Carpinus laxiflora
Carpinus tschonoskii 
Carya cordiformis
Castanea crenata 
Castanea dentata 
Castanopsis cuspidata 
Castanopsis sieboldii Cyclobalanopsis ocuta
Cyclobalanopsis glauca
Clobahmopsis myrisinifolia 
Fagus grandifolia 
Lithocarpus densiflorus 
Ostrya Virjinyana
Pasania brevicaudata
Platycarya strobilacaea
Quercus acutissima 
Quercus alba 
Quercus borealis 
Quercus chyrsolepis 
Quercus coccinea 
Qitereus crispula 
Quercus dentata 
Quercus fulcata var. pagodaefolia 
Quercus garryyana
Quercus imbricaria 
Quercus kellogii 
Quercus laurifolia 
Quercus lobata 
Quercus lyrata 
Quercus macrocarpa 
Quercus marilandica 
Queixus  michauxii 
Quercus nigra 
Quercus palustris 
Quercus phellos 
Quercus prinus 
Quercus serrata
Quercus shumardii 
Quercus stellata 
Quercus variabilis 
Quercus velutina 
Quercus virginiana 
Salix nigra 
Ulmus americana 
Ulmus rubra
Bu listede en uygun ağaç türleri esas alınmıştır.
Shiitake saprofit bir mantardır ve besinlerini absorbe yoluyla bulunduğu ortamdan hazır olarak alması gerekmektedir. Bu bakımdan kültür kütükleri özden ziyade daha fazla canlı odun kısmına sahip olmalıdır.
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4P0-XkQO5pct5tPfNNEWyBFZNkTcyY7AYGLW_amAfuZlu9Q3r0u9EfKvcMQ3LKcVJ4vcjVZTzfwSHUGU5wU2wbkpfNFZ9gSvJd5coqEYEa-EzBp85yi1rNb7oxHVkKRhzantJN1_a1fU/s640/blogger-image--949697889.jpg

Kütük kültüründe kütüğün yaşı ve kalınlığı ne dursa olsun içinde misel gelişerek mantar oluşturacaktır. Bununla beraber ticari bir işletmede uniform büyüklükte kütükleri kullanmak daha uygun olacaktır. Yaşlı ağaçların kalın kütükleri yüksek verimle kaliteli mantarlar oluştururken, kütüğün ömrü de uzun olmakta, ancak genç ve ince kütükler küçük şapkalı mantarlar üretmekte ve ömürleri sadece 2-3 yıl sürmektedir. Genç kütükler ince kabuklu ve küçük özlüyken yaşlı kütükler kalın kabuklu ve daha fazla canlı odun kısmına sahiptir. Bu nedenle kütük kültüründe ortalama 15-20 yaşında, 9-18 cm çapındaki bir standart ile birlikte genç ve yaşlı ya da ince ve kalın odunlu, karıştırılmış kütükleri kullanmak daha iyi bir uygulamadır.
Kültür kütüklerinin hazırlanması amacıyla ağaçların en uygun kesim zamanı geç sonbaharla yaprakların dökülmesinden ilkbaharda ağaçlarda su yürüyünceye, tomurcukların uyanmasından hemen önceki döneme kadar geçen ara dönemdir. Sonbaharda ağaçların yapraklarının 1/3 ünün dalda kırmızıya döndüğünde karbonhidrat ve diğer organik madde miktarı en yüksek düzeydedir ve kış süresince besinler gövde ile kabukta depolandığı, ağacın besinini yapraklara harcamadığı için kesimler bu sürede yapılmalıdır. Diğer taraftan bu dönemde yapılan kesimin iki  avantajı ise boş iş gücünün değerlendirilmesiyle, toprakta kalan kök kütüklerinin yeniden filizlenerek yeni ağaçların büyüyebilmesidir. 

Birçok araştırıcının birleştiği genel görüş, ağaçların kesildikten sonra türlere ve bölgelere göre 20-30 gün orman içerisinde bırakılarak, nem içeriklerinin % 50-60'dan misel gelişimi için uygun olan % 40-45'e düşürülmesi ve daha sonra ağaçlardan kültür kütüklerinin hazırlanması şeklindedir. Kültür kütükleri dünyanın bir çok bölgesinde 8-20 cm çap ve 1.0-1.2 m uzunlukta kesilerek hazırlanmakta, 25 cm'den daha büyük çaplı kütüklerin kullanılmadan önce 2'ye kesilmesi önerilmektedir (Lee 1980, Royse 1985, Campbell ve Slee 1988). 

Aşılama ve misel gelişimi

Kültür kütüklerinin hazırlanmasından sonra aşılama işlemi gerçekleştirilir. Aşılama, kütüklere 1-1.5 cm çap ve 1.5-2.0 cm derinlikte açılacak deliklere tanegoma (misel gelişmiş odun çivisi) ya da talaş tohumluk miselin yerleştirilmesi şeklindedir.Bu formül ile hesaplanmaktadır. 

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQE_PRR7q3A5YrH6SPI3p-LAyjGBm83E6Z_2k-C6x6hs_diiGt6ZVsdSlUNwSOA44qpY5c8vo6RFw8Cs5kmcZLZy8IrVytX1GQPfxz8XN3cJOXluZ6UOanywWqcBkqGRJDHfVxTE9kb3o/s640/blogger-image-1714752506.jpg

Açılan her bir delik için bir tane tanegoma ya da 1 m3 odun için 2 kg talaş miseli yeterli olmaktadır. Deliklere tohumların yerleştirilmesi sırasında tanegomalar bir çekiç veya tokmak yardımıyla çakılabilir. Diğer taraftan talaş miselde, miselin fiziksel zarara uğramaması için fazla bastırılmadan deliğe inokule edilmesi gerekmektedir. Aşılama işlemi sonrasında evsparasyonu önlemek üzere deliklerin üzeri parafin veya balmumu ile kapatılmalar.
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhIq8piS1ilZJi6PoQWk6NlFM-HnSeMwwnCTzZXAB9fnj32AlYi0vZqASW57d8KaO4fstS0KzgIfcs0Y5cv3pO8wamvonLhyG6M9GiHEEVG_0lLEqC_qAD3LUNOki9Wckz6egDambokqhw/s640/blogger-image-1452268293.jpg

Shiitake mantarının miseli 5-32 °C, optimum ise 20-21 °C'de gelişmektedir. Kış ayları içinde yapılacak aşılamalarda misel gelişemez. Bu nedenle tohum aşılaması günlük sıcaklığın en düşük 5 °C olduğu bir dönemde yapılmalıdır. Genellikle kütük kültüründe Mart ve Nisan ayları inokulasyon için uygun bir zamandır ve sıcaklığın artmasıyla beraber Haziran ve Temmuz aylarında misel sürekli gelişecek ve sonbahara kadar odun İçerisinde epey ilerlemiş olacaktır. Shiitake'nin bu sistemle yetiştiriciliğinde misellerin gelişimi için kütükler bahçe, koru, orman gibi, uygun bir alana yerleştirilmelidir. Miselin iyi gelişmesi için bu alanın sıcaklığı 20-28 °C, nem %60-65 olmalı ve çoğunlukla yaprağını dökmeyen agaç türlerinin bulunduğu alanlar misel gelişme yeri olarak seçilmelidir. Sıcak bir yaz günü hafif bir uyku almak için uygun olan yerin misel gelişimi için de uygun olduğu söylenebilir. Yazın direk güneş ışığının kütükleri kurutması sözkonusu olduğundan, gelişme bahçesi olarak % 30-40 oranında bir güneşlenmeye sahip doğu veya güneydoğu yamaçları tercih edilmelidir. Kültür kütükleri bu bahçeye 15-20 kütük 1 m2 yere gelecek şekilde yerleştirilmeli, havanın çok kuru olduğu durumlarda istiflerin üzeri hasır, saman yaprak veya plastik gibi materyallerle örtülmeli ve hava neminin %30'un altına düştüğü durumlarda bir miktar sulama yapılmalıdır. Kütüklerin istiflenmesi değişik şekillerde yapılabildiği gibi, nemin az olduğu bölgelerde kurumayı önlemek amacıyla misel gelişimi için üzeri hasır kaplı basit gölgelikler veya seralardan yararlanılabilinir.
(Resim 6.2., Resim 6.3.)
Kültür kütüklerinde miselin gelişimi aşılama noktalarından itibaren ortaya çıkacak ve inokulasyondan 40-50 gün sonra deliklerin iç kısmı ile kabuk kısmında miselin beyaz renkte bariz şekilde gelişimi gözlenecek, bu renk ardından koyu kahverengiye dönüşerek kütüklerde mantarın kendine has kokusu hissedilecektir. 

Hasat 

Kütük kültüründe kullanılan ırk ve ekolojik koşullara bağlı olarak Shiitake mantarının misel gelişimi 6 ay ile 2 yıllık bir dönemi kapsamaktadır. Misel gelişme sonrası kütükler hasat bahçesine taşınarak burada m2'ye 10-12 kütük hesabıyla daha seyrek aralıklarla ve toprakla daha dik açı olacak şekilde yerleştirilmeli, hasat işlemlerinin kolay yapılabilmesi için kütükler dayandırıldıkları elemanlara bağlanmalıdır. Bu dönemde hasat bahçesinin nemi daha yüksek (%80-90), sıcaklığı ise daha düşük (8-20 °C) olmalıdır (Resim 6.4.). 
Hasat döneminde aylık 100-150 mm'lik yağışa ihtiyaç duyulmaktadır. Yetersiz nem ya da kuvvetli rüzgar ile ortaya çıkan bu koşullar mantarın gelişmesini geciktirdiğinden sıcak havalarda kütüklerin üzerine zaman zaman su püskürtülmelidir. Diğer taraftan bu aşamada %30 oranında bir güneş ışığı mantar oluşumunu teşvik etmektedir. Kütük kültüründe en büyük problemlerden birisi yüksek neme bağlı olarak ödün dokusunda yeşil küflerin gelişmesidir. Bu bakımdan koruyucu önlem olarak kütüklerin yerleşim biçimine özen gösreilmeli ve kütükler iyi havalanacak düzeyde yerleşim planı yapılaraksulama miktarı dikkatle kontrol edilmelidir.
Shiitake yetiştiriciliğinin bu yönteminde ilk hasat misel aşılamasından sonra 6. aydan itibaren 2. yıla kadarki herhangi bir dönemde yapılabilmekte, bununla beraber en yüksek verim 3. ve 4. yıllarda alınırken, üretim aşılamadan sonra 6. veya 7. yılda tamamlanmaktadır. Doğa'da gerçekleştirilen bu tip yetiştiricilik tarzında ilkbahar ile sonbahar olmak üzere 2 flaş dönemi söz konusudur ve kütük kültürü mantarın yıl boyu taze tüketilmesini önlemektedir.
Akiyama ve ark. (1974), kültür kütüklerinin sonbaharda hazırla- narak, inkubasyonun kış aylarında sera koşullarında gerçekleştirilmesi ile kütükleri soğuk suyla ıslatma programının ayarlanmasıyla yıllık flaş sayısının 4'e kadar çıkarılabileceğini belirtmektedirler. 
Hasat, kütüklerden bir bıçak yardımıyla elle yapılmalıdır. Hasat büyüklüğü taze tüketim için şapkanın %50-60, kurutmalık tüketim için ' 70-80'inin açıldığı dönemdir. 
Shiitake'nin kütük kültürü ile yetiştiriciliğinde 6 yıl boyunca 100 kg odundan 6-35 kg veya 1 m3 odundan 15-25 kg kadar kuru mantar elde edilebilmektedir (Leatham 1982, Oei 1996). 
Hiromoto (1991), 13 cm çap ve 122 cm uzunluğunda bir kütüğün yaklaşık 13.5 kg kadar geldiğini ve uygun şartlarda yılda ortalama 700 g ile 6 yılda böyle bir kütükten toplam 4 kg mantar hasadının mümkün olduğunu bildirmektedir (Resim 6.5 a,b,c).

----------------------------------------
Kendisine teşekkürü bir borç biliriz; değerli hocamız M. Ertuğrul İlbay
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Dışkapı Ankara

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Sağlıklı İletişim Kurabilmek İçin Gönderdiğiniz Maillerinize Lütfen Telefon Numaranızı Mutlaka Yazınız. Zira Telefon Numarası Belirtilmeyen Mesajlara Cevap Verilmeyecektir.